Η Σίφνος φημολογείται οτι έχει περίπου 365 εκκλησίες και μοναστήρια εκ των οποίων πολλά έχουν χαρακτηρισθεί ιστορικά μνημεία και έχουν μεγάλο ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Ο αριθμός 365 όπως καταλαβαίνετε δεν είναι τυχαίος. Λέγεται οτι χτίστηκε μια εκκλησία για κάθε ημέρα του χρόνου, για κάθε άγιο του ημερολογίου. Η αλήθεια είναι οτι κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό τους…
Όλες αυτές οι εκκλησίες είναι χτισμένες σύμφωνα με τις παραδοσιακές προδιαγραφές: έχουν λιτές γραμμές, ασβεστωμένους τοίχους και, συνήθως, μπλε τρούλους. Οι είσοδοι είναι μαρμάρινες και πάνω τους διακρίνονται διάφορες επιγραφές. Σχεδόν όλες οι εκκλησίες έχουν στα νότια τους μια πετρόστρωτη αυλή, η οποία χρησιμοποιείται για τις θρησκευτικές τελετές και για διάφορα πολιτιστικο-κοινωνικά γεγονότα. Χαρακτηριστικό είναι οτι οι πολλές εκκλησίες της Σίφνου είναι ιδιωτικές. Ανοικοδομήθηκαν από ναυτικούς για τη σωτηρία των ψυχών τους και οι περισσότερες από αυτές έχουν το δικό τους πανηγύρι.
Κάποιες από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια της Σίφνου που έχουν χαρακτηρισθεί ιστορικά μνημεία είναι οι εξής:
Στην Απολλωνία:
- το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία του Ψηλού (Αψηλού), που δεσπόζει πάνω από την Απολλωνία
- η Παναγία η Ουρανοφόρα (Γερανιοφόρα), με τις παλιές εικόνες, το εντυπωσιακό καμπαναριό και το επιχρυσωμένο τέμπλο
- η Εκκλησία του Σταυρού, που είναι κτισμένη στη θέση του ναού του Απόλλωνα ο οποίος βρισκόταν κτισμένος εκεί από τον 7ο αιώνα π.Χ
- η Εκκλησία Αγίου Σώζοντα, με το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο
- η Εκκλησία του Θεολόγου του Μουγκού, και το Μοναστήρι του Ταξιάρχη της Σκάφης
Στον Αρτεμώνα:
- ο Άγιος Κωνσταντίνος, μια τρίκλητη εκκλησία με θόλο που κτίστηκε το 1462
- η Παναγία της Άμμου (Υπαπαντή), με ένα όμορφο τέμπλο και εικόνες
- η Παναγία η Κόγχη, με τις αξιόλογες εικόνες και ένα υπέροχο μαρμάρινο τέμπλο
Στο Βαθύ:
- το Μοναστήρι των Ταξιαρχών, (ο Ταξιάρχης του Βαθιού), στην προβλήτα του μικρού λιμανιού
Στα Εξάμπελα:
- το Μοναστήρι της Βρυσιανής, η οποία κτίστηκε τον 17οαιώνα. Στην Μονή στεγάζεται το Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης και στα εκθέματά του περιλαμβάνονται έντυπα παλαιών εκδόσεων, ένα ευαγγέλιο του 1796, λειψανοθήκες, εξαπτέρυγα, ιερά σκεύη, άμφια, εικόνες κ.λ.π.
Στις Καμάρες:
- το Μοναστήρι του Αγίου Συμεών, στην κορυφή του ομώνυμου βουνού
- οι Άγιοι Ανάργυροι και η Αγία Μαρίνα, στον οικισμό Αγία Μαρίνα, στους πρόποδες του Αγίου Συμεών
- o Προφήτης Ηλίας, στην διπλανή κορυφή του Αγίου Συμεών. Αναφέρεται και ως “Ο Αϊ Νιγιάς του Τρουλακιού”
- o Άγιος Γεώργιος και Αγία Βαρβάρα, στην προκυμαία των Καμαρών, με έτος ανέγερσης το 1785 και ανακαίνησης το 1906)
- o Aϊ Γαλάτης, ένα γραφικό μικρό εκκλησάκι στον δρόμο του Αγίου Συμεών
- η Αγία Αικατερίνη, λίγο μακρύτερα από τον οικισμό της Αγίας Μαρίνας, πρός τον βόρειο κάβο των Καμαρών
Στο Κάστρο:
- η Παναγία Ελεούσα, χτισμένη τον 17ο αιώνα, με ξυλόγλυπτο τέμπλο, κάποιες παλιές εικόνες αλλά και ένας πολύτιμος επιτάφιος
- το Μοναστήρι τηw Παναγίας Πουλάτης, με ιστορική σημασία για του κατοίκους της Σίφνου
- η Παναγιά η Θεοσκέπαστη, χτισμένη τον 17ο αιώνα
- η Μονή του Αγίου Νικολάου, χτισμένη τον 16ο αιώνα
- o Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, χτισμένος τον 16ο αιώνα
- η Μονή του Ιωάννη Προδρόμου
- o Ναός του Αγίου Στεφάνου, που βρίσκεται έξω από το Κάστρο και σε αυτόν στεγάστηκε η σχολή του Πανάγιου Τάφου κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας
- o Ναός των Επτά Μαρτύρων, (Επταμάρτυρος) κτισμένος πάνω σε ένα βράχο στην ανατολική πλευρά του Κάστρου
Στην Καταβατή:
- η Παναγία η Αγγελόκτιστη
- ο Ναός της Αγίας Μαρίας του Φλάμπουρου
- ο Ναός του Αγίου Ανδρέα, με ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Στην περιοχή έχει αναπτυχθεί ένας αρχαιολογικός χώρος στον οποίο οι επισκέπτες της Σίφνου μπορούν να θαυμάσουν ένα μεγάλο μέρος του μυκηναϊκού τοίχους, που χτίστηκε το 13 αι. π.Χ. , για να περιβάλει την ακρόπολη και το οποίο έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Περισσότερα…
Στο Κάτω Πετάλι:
- το Μοναστήρι του Χρυσοστόμου
Στο Πάνω Πετάλι:
- η Παναγία τα Γουρνιά
- ο Άγιος Αντύπας
Στον Πλατύ Γιαλό:
- η Παναγία του Βουνού, με επίσης ιδιαίτερη σημασία για τους κατοίκους της Σίφνου
- η Εκκλησία της Παναγίας της Κιτριανής ή Κυπριανής, στο νησάκι της Κιτριανής έξω από τον Πλατύ Γιαλό που χρονολογείται στα τέλη του 10ου – 11ου αιώνα
Στον Φάρο:
- το Μοναστήρι του Σταυρού
Στη Χερρόνησο:
- ο Άγιος Γεώργιος Αφέντης, με το ξακουστό πανηγύρι
- το Μοναστήρι του Άγιου Πολύκαρπου
Στη Χρυσοπυγή:
- το Μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοπηγής, πολιούχου της Σίφνου
Παρακάτω παρατίθενται περισσότερες πληροφορίες για κάποιες ιστορικές εκκλησίες – μονές της Σίφνου:
Παναγία Αγγελόκτιστη
Η Παναγία Αγγελόκτιστη είναι αναμφισβήτητα μία από τις ωραιότερες εκκλησίες της Σίφνου. Βρίσκεται στο χωριό Καταβατή, έξω από την Απολλωνία. Πρόκειται για μια τρίκλιτη σταυροειδή εκκλησία με κωνοειδή θόλο.
Το δάπεδο της είναι διακοσμημένο με βοτσαλένια ψηφιδωτά και πλάκες, ενώ οι τοίχοι φέρουν τα έργα ενός εμπνευσμένου, ντόπιου, λαϊκού καλλιτέχνη.
Προφήτης Ηλίας ο Ψηλός (Αϊ Νιγιάς ο Αψηλός)
Το Μοναστήρι, όπως κι άλλωστε μας προϊδεάζει η ονομασία του, δεσπόζει στο ψηλότερο σημείο του νησιού. Βρίσκεται στη Καταβατή και είναι ένα από τα παλαιότερα οικοδομήματα του νησιού. Στη κύρια εκκλησία του, στο καθολικό, διακρίνεται η ημερομηνία 1145.Η δε εκκλησία έχει 5 τρούλους. Στο εσωτερικό του καθολικού υπάρχει ένα μαρμάρινο τέμπλο. Το σύμπλεγμα περιβάλλεται από τοίχους, μια μεγάλη τραπεζαρία, υπόγειους διαδρόμους, δωμάτια και κελιά για τους επισκέπτες.
Έξω από τα τείχη βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ελισαίου, η οποία χρονολογείται από το 1749. Το Μοναστήρι γιορτάζει ανήμερα του Αγ. Ηλία, στις 20 Ιουλίου. Όμως πολλοί πιστοί καταφθάνουν από τις 19 Ιουλίου, συγκεντρώνεται, τρώνε παραδοσιακά εδέσματα και τραγουδάνε καθόλη τη διάρκεια της νύχτας Σιφναΐικα τραγούδια. Την επομένη, πριν επιστρέψουν στα σπίτια τους, παρακολουθούν τη θεία λειτουργία.
Άγιος Ιωάννης Θεολόγος ο Μουγκός
Το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου του Μουγκού βρίσκεται ακριβώς έξω από την Απολλωνία. Το καθολικό του μοναστηρίου συγκαταλέγεται στα πιο σημαντικά μεταβυζαντινά οικοδομήματα της Σίφνου. Προκειτε για μια βασιλική με τρούλο. Στην είσοδο της εκκλησίας ξεχωρίζει το οικόσημο της οικογένειας Gozzadino. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 16ου αι. και το τέμπλο της χρονολογείται από το 17ο αι.
Οι εικόνες στο εσωτερικό της είναι έργα ενός Κρήτη καλλιτέχνη. Η υπέροχη εικόνα του Αγίου Ιωάννη χρονολογείται από τον 15ο αι., ενώ το εικονοστάσιο και ο επισκοπικός θρόνος από τον 18ο αι.
Μοναστήρι της Παναγίας της Βρύσης ή Κυραβρυσιανή ή Βρυσιανή
Το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας της Βρύσης απέχει 1χμ. από το χωριό Εξάμπελα. Χτίστηκε το 1642 και μετατράπηκε αργότερα σε μοναστήρι. Μέχρι και σήμερα κατέχει εξέχοντα ρόλο στην κοινωνική ζωή των Σίφνιων.
Η κύρια εκκλησία είναι του τύπου σταυροειδής-εγγεγραμμένης, με έναν τρούλο που υποστηρίζεται πάνω σε μια οκτάγωνο βάση. Τα κελιά και τα εξωτερικά κτίρια έχουν αναπτυχθεί γύρω από αυτή την εκκλησία.
Στο εσωτερικό της, θαυμάσετε το ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις υπέροχες (αντιπροσωπευτικές της Κρητικής Σχολής) εικόνες (17ος -18ος αι.).
Στο Μοναστήρι στεγάζεται το Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης και Παράδοσης. Στους χώρους του Μουσείου εκτίθενται διάφορα εκκλησιαστικά αντικείμενα και παλαιά χειρόγραφα, ενώ τα τελευταία χρόνια οι χώροι χρησιμοποιούνται και σαν αίθουσες εκθέσεων.
Άγιος Κωνσταντίνος (Αρτεμώνας)
Η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου βρίσκεται στη κύρια πλατεία του Αρτεμώνα. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική με κεραμιδένια σκεπή.
Στο εσωτερικό της μπορείτε να θαυμάσετε την εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, έργο της Κρητικής Σχολής, που χρονολογείται από τα τέλη του 16ου αι.
Παναγιά του Βουνού
Η Παναγία του Βουνού βρίσκεται σε μια βουνοπλαγιά, μεταξύ της Απολλωνίας και του Πλατύ Γιαλού. Από τη θέση αυτή η πανοραμική θέα είναι πραγματικά υπέροχη. Ιδρύθηκε το 1813 από τον μοναχό Γεράσιμο Αβρανόπουλο.
Η κύρια εκκλησία (ουσιαστικά προσθήκη της παλαιάς εκκλησίας του 17ου αι.) χτίστηκε τον 19ο αι., ενσωματώνοντας Δωρικές κολόνες και κίονες από ένα αρχαίο οικοδόμημα. Πρόκειται για έναν σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με 5 τρούλους και 3 κλίτη. Το αριστερό κλίτος είναι αφιερωμένο στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη, το μεσαίο κλίτος στα Εισόδια της Θεοτόκου και το δεξί κλίτος στον Άγιο Νικόλαο. Τους δε τοίχους του δεξί κλίτους κοσμούν τοιχογραφίες ενός Σίφνιου καλλιτέχνη. Στα ανατολικά του Μοναστηρίου απλώνεται μια πετρόστρωτη αυλή, όπου, κάθε καλοκαίρι, καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο δημιουργούν, εμπνευσμένοι από την υπέροχη θέα.
Παναγιά η Χρυσοπηγή
Στο δρόμο που οδηγεί στον Πλατύ Γιαλό ξεπροβάλλει ο ιερός βράχος της Χρυσοπηγής. Πρόκειται για ένα από τα πιο ωραία και πιο φημισμένα τοπία της Σίφνου: μια μικρή γέφυρα συνδέει τη νησίδα με την υπόλοιπη Σίφνο ενώ επάνω στο βράχο δεσπόζει η Μονή η οποία είναι του 16ου μ.Χ. αιώνα.
Στο εσωτερικό της Μονής φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Χρυσοπηγής. Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, τα χρόνια των Κουρσάρων στο μοναστήρι της Παναγιάς της Χρυσοπηγής, ζούσαν καλόγριες οι οποίες συντηρούσαν την μονή και ζούσαν στα κελιά της. Σε μια επιδρομή στο νησί, και ενώ οι περισσότερες από τις καλόγριες της πρόλαβαν να φύγουν μακριά από τους επιδρομείς, μια εξ΄ αυτών έμεινε πίσω στην μονή. Καταδιωκόμενη από τους Κουρσάρους, η καλόγρια παρακάλεσε την Παναγιά την Χρυσοπηγή να την σώσει. Ανταποκρινόμενη στο κάλεσμα, η Παναγιά χώρισε τον όρμο στα δύο δημιουργώντας ένα σχίσμα, ρίχνοντας τους επιδρομείς στην θάλασσα. Το σχίσμα αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της Χρυσοπηγής όπου μια λωρίδα θάλασσας χωρίζει τον όρμο από τη στεριά.
Η Παναγία Χρυσοπηγή έχει ανακηρυχθεί προστάτιδα του νησιού από το 1964 μ.Χ. και στη Παναγία αποδίδονται πάνω από 35 θαύματα. Η κύρια εκκλησία είναι μια βασιλική με κυλινδρικό θόλο και εσωτερικούς τοίχους που σχηματίζουν μια ημικυκλική αψίδα. Το δάπεδο είναι μαρμαρόστρωτο και φέρει μια επιγραφή με τη χρονολογία 1818 μ.Χ. Διαθέτει επίσης ένα υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Κανονικά εορτάζει την Πέμπτη μέρα μετά το Πάσχα, όμως στη Σίφνο η Παναγιά η Χρυσοπηγή τιμάται πανηγυρικά την ημέρα της Ανάληψης του Κυρίου, δηλαδή 40 μέρες ύστερα από το Πάσχα.